فن بیان و مهارت های زندگی
رابطه فن بیان و جامعه گریزی
اسفند
مهناز دریایی – از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است، بخش مهمی از سعادت، خوشبختی و البته امنیت و آرامش او در گرو زندگی اجتماعی و توسعه روابط اجتماعی‌اش است. در این میان فردی می‌تواند با جامعه سازگار شده و از مزایای عدیده و مهم زندگی اجتماعی و روابط اجتماعی بهره‌مند شود که مهارت های مهم و حساسی مثل اعتماد به نفس، سازگاری با خود و دیگران، مهارت گفتگو و…را فرا گرفته و در خود تقویت کرده باشد.
عنایت داشته باشید که روابط و زندگی اجتماعی در کنار مزایا و فواید بی شمارش، می‌تواند مشکلات و چالش‌های بسیاری را نیز به همراه داشته باشد. از این رو کسی که مهارت‌های لازم را فرا نگرفته، نه تنها نمی‌تواند به درستی مسیر جامعه‌پذیری را طی کرده و از فواید آن بهره‌مند شود، بلکه جامعه و روابط اجتماعی را به واسطه مشکلات و چالش‌هایی که ایجاد می‌کند، عامل بد و زیانبار قلمداد کرده و به سمت جامعه‌گریزی سوق می‌یابد.
در این میان گفتگو کردن که یک سر آن شامل فن بیان و سر دیگر آن مهارت شنیدن است نیز به صورت مستقیم و جدی بر جامعه‌پذیری یک کودک تاثیر می‌گذارد و به وی در ایجاد و مدیریت روابط موثر، کارآمد و امنیت‌آفرین کمک کرده و به کودک اجازه می‌دهد از پشتیبانی، حمایت و همدلی دیگران در مسیر پیشرفت، بهبود زندگی خود و البته غلبه بر مشکلات خود کمک بگیرد.
اجازه دهید پیش از اینکه جامعه‌پذیری و جامعه‌گریزی را تعریف کرده و نقش فن بیان به صورت مستقیم در آن را بررسی کنیم، مثالی را با هم بررسی کنیم.
نوجوانی را در نظر بگیرید که در آستانه دوران بلوغ، با انواع چالش‌ها و مشکلات مختلف مواجه است. از جمله:
ـ باید نیازها و خواسته‌های تغییر یافته خود را با خانواده، دوستان و مربیانش در میان بگذارد و توقعات خود را به شکل منطقی به آنها معرفی نماید.
ـ مجبور است در دامنه و جمع دوستان و هم کلاسی‌های خود جایگاهی مطلوب تعریف کرده و به واسطه این جایگاه و اعتبار، روابط خود را به شکل مطلوبی مدیریت کند.
ـ مجبور است توانمندی‌ها، سلایق و علایق خود را به خانواده و مدرسه معرفی کرده و از مسیر اقناع آنها بستر مناسبی را برای پیگیری استعدادهای خود فراهم آورد.
پر واضح است که بخشی از ذهنیت‌ها، خواسته‌ها و نیازهای او منطقی و بخشی غیر منطقی و اشتباه است. ضمن اینکه گهگاه سلیقه والدین او و مربیان و دوستانش با او متفاوت است. از این رو این نوجوان در پیگیری مسایل و خواسته‌های خود با چالش‌های عدیده‌ای مواجه می‌شود. در این میان او نیاز دارد که از مسیر گفتگو و بیان صحیح و کارآمد، هم به درستی ذهنیت‌های خود را تعریف و شفاف‌سازی کند و هم از مسیر بکارگیری استدلال، جرات و بحث، ضمن شناسایی اشتباهات خود، اشتباهات دیگران را به آنها گوشزد کرده و خواسته‌های منطقی و برحق خود را پیگیری نماید.
در این میان نوجوانی که به درستی فن بیان را فرا نگرفته، با مشکلات زیر دست به گریبان خواهد شد:
ـ نمی‌تواند به درستی ذهنیت و خواسته خود را بیان کند و بدین واسطه باعث بروز سوءتفاهم در ذهن دیگران می‌شود.
ـ نمی‌تواند با ابراز وجود صحیح و منطقی نظر مثبت و دوستانه دیگران را نسبت به خود جلب کند.
ـ نمی‌تواند در فضایی امن و توام با آرامش با دیگران گفتگو کرده و صحبت‌ها و نقطه نظرات آنها را درک کند.
ـ نمی‌تواند تعارضات و تقابل‌های احتمالی با دیگران مخصوصاً هم سن و سالانش را به درستی و به شکلی منطقی (استوار بر گفتار و بیان) حل کند.
پیامد چنین اتفاقات ناگواری چیست؟ در پاسخ باید عرض کنم که متاسفانه وقتی یک کودک و نوجوان نمی‌تواند از مسیر بیان صحیح و گفتگوی موثر مشکلات و چالش‌های خود در روابط با دیگران را رفع و رجوع کند و خواسته‌ها، نیازها و نظرات خویش را به شکل موثر و کارآمد بیان کند، جامعه و روابط اجتماعی را پدیده‌ای زیانبار، آزاردهنده، هراس انگیز و ترس آور قلمداد کرده و به سمت گوشه‌گیری، عزلت نشینی و در نهایت جامعه‌گریزی سوق می‌یابد. چراکه او مدام خشم و نفرت زیادی را در خود انبار می‌کند که بعد از مدتی تبدیل به رفتارها و گفتارهای هنجارشکن و بی‌ارزش می‌شوند. بدین شکل کودک یا نوجوان در نهایت تبدیل به عنصری غیر مفید و حتی زیانبار برای جامعه می‌شود.
جامعه‌پذیری چیست؟
هر جامعه‌ای دارای فرهنگ‌ها، ارزش‌ها، قوانین، هنجارها و الگوهای ارزشی در حوزه رفتار و گفتار است که شناسایی آنها و سازگاری با آنها به فرد کمک می کند روابط موثر و کارآمدی را توام با احترام متقابل با دیگران ایجاد کند. از این رو فرایند جامعه پذیری به معنای شناسایی هنجارها، ارزش‌ها و قوانین اجتماعی، درک آنها و سازگاری با آنهاست.
جامعه‌گریزی چیست؟
عکس فرایند فوق، وقتی یک فرد نمی‌تواند به درستی هنجارها و ارزش‌های یک جامعه را بشناسد و یا به رسمیت بشناسد، از طریق گفتار و رفتارهایی غیر عرفی، ناشایست و زیانبار، هر روز هم خود را از دیگران و روابط اجتماعی دور می‌کند و هم ممکن است به واسطه عملکردهای ناشایست، خود و دیگران را دچار ضرر و زیان مادی، معنوی و روانی عدیده‌ای کند. به این فرایند فرایند جامعه‌گریزی می‌گویند.
فرد جامعه گریز، نه تنها هنجارها را ارزشمند و صحیح نمی‌داند، بلکه جامعه و روابط اجتماعی و البته ارزش ها و قوانین مربوط به آنها را آزاردهنده، محدود کننده و زیانبار قلمداد کرده و از هر فرصتی برای شکستن آنها استفاده می‌کند. پر واضح است که چنین فرایند باعث ایجاد نفرت، خشم و تعارضات شدید در بین فرد با دیگران شده و او را از جمع و اجتماع طرد می‌کند.
نقش فن بیان در جلوگیری از جامعه‌گریزی
فن بیان به افراد کمک می‌کند ضمن شناسایی خواسته‌ها و نظرات دیگران و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، راهکارهایی موثر را برای ابراز خواسته‌ها، نیازها و سلایق خود نیز پیدا کرده و بدین واسطه همدلی و همراهی جامعه و دیگران را با خود در مسیر پیشبرد امور و کسب موفقیت‌های متعدد به دست آورند. فن بیان به افراد کمک می‌کند به خوبی، خود، ذهنیت‌های خود و خواسته‌ها و نیازهای خویش را ابراز کرده و با ایجاد تعاملی صحیح و کارآمد با دیگران، فضای دوستی، عشق و محبت را در روابط خود ایجاد کنند که عامل مهمی در پذیرش ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی است. در این میان فرد یا کودکی که نمی‌تواند این مسیر را به درستی پیش ببرد و نمی‌تواند خواسته‌ها، ناراحتی‌ها و رنجش‌ها و البته نظرات و دیدگاه‌هایش را منعکس کند، احساس می‌نماید که جامعه در تضاد با خواسته‌ها و منافع او عمل می‌کند. بدین شکل نفرت و خشم زیادی را نسبت به روابط اجتماعی احساس کرده و انگیزه و اشتیاق خود را برای پذیرش هنجارها و ارزش‌های جامعه از دست می‌دهد. در نهایت نتیجه این فرایند جامعه‌گریزی و دور شدن از ارزش‌های اجتماعی است.
(اگر فرزند شما از حضور در جمع های خانوادگی و حتی دوستان هم سن و سال خود گریزان است پیشنهاد می کنیم سایر مقالات مرتبط را مطالعه کنید. ضمن اینکه ما در کلینیک سخنرانی که زیر نظر استاد مهناز دریایی برگزار می شود با برپایی کارگاه ها و دوره های مختلف به شکل ویژه و با استفاده از تکنیک ها و بازی های مختلف به اصلاح این رفتار بچه ها می پردازیم.)
