آموزش تکنیک سوال با سوال

مهناز دریایی – حتی بهترین سخنران و گوینده نیز گاهی به دلایل مختلف ممکن است در بیان شایسته خود دچار مشکل شود. در این شرایط فرد ممکن است بحث را فراموش کرده باشد، ممکن است تمرکز ذهنی‌اش را از دست داده باشد، ممکن است با مساله یا مشکلی مواجه شده باشد که برای پاسخ نشان دادن به آن، نیازمند زمان باشد و …
اجازه دهید مثالی بسیار رایج را باهم مرور کنیم. رییس جمهوری را تصور کنید که در حال گفتگو با خبرنگار یک رسانه است. خبرنگار که فردی زرنگ و باهوش است و قصد تخریب رییس جمهور و زیر سوال بردن شایستگی‌ او را دارد، از قبل سوالاتی سخت و هدفمند را طراحی کرده تا رییس جمهور را به چالش بکشد و وی را دچار آشفتگی فکری نماید.
در این حالت وقتی رییس جمهور با سوالات فرد مواجه می‌شود، نیاز به فرصتی دارد که تا ذهن خود را آماده ساخته و جوابی درخور و شایسته ارایه دهد که یک: قانع کننده باشد، دو: بیانگر تسلط و اقتدار او باشد و سه: با پاسخ‌های قبلی‌اش در تناقض قرار نگیرد.
سوال مهم در اینجا آن است که یک فرد در چنین موقعیتی چگونه می‌تواند برای خود وقت بخرد و از سوی دیگر به اصطلاح توپ را در زمین طرف مقابل بیندازد؟
یکی از پاسخ‌های موثر در این زمینه بهره‌گیری از تکنیک سوال با سوال است. پیش از اینکه درباره این سوال توضیح دهیم اجازه دهید نقش مهم یادگیری این تکنیک در ارتباط با کودکان را نیز مورد بازنگری قرار دهیم.
بسیاری از مواقع این اتفاق رخ می‌دهد که هم سن و سالان کودک و حتی گاهی بزرگترها از روی شوخی، بدجنسی و یا عناد، کودک را در شرایطی قرار می‌دهند که با سوال یا چالشی سخت مواجه می‌شود. در این شرایط کودک اگر نتواند راهکاری برای فرار از این موقعیت آزاردهنده پیدا کند و برای خود زمان بخرد، از یک سو ترس و هراس شدیدی را تجربه می‌کند و از سوی دیگر ممکن است به واسطه نشان دادن رفتاری ناشایست (مثل گریه کردن) به اعتبار و ارزش خود نیز لطمه بزند. در این حالت این تجربه، به تجربه‌ای بسیار بد برای کودک تبدیل می‌شود که ممکن است حتی به صورت جدی بر زندگی او نیز اثر بگذارد.
از سوی دیگر گاهی ممکن است کودک در هنگام ارایه یک کنفرانس علمی یا سخنرانی در جمع دوستان خود با فراموشی یا ابهامی مواجه شود که برای رفع آن نیاز به زمان داشته باشد. در این حالت نیز کودک باید با استفاده از تکنیک سوال با سوال، برای خود زمان بخرد، تمرکز ذهنی خود را به دست آورد و با ارایه گفتار و واکنشی صحیح به بهبود جایگاه و اعتبار خود کمک کند.
حال که با اهمیت این مساله آشنا شدیم تکنیک را با هم مرور می‌کنیم. تکنیک سوال با سوال مهارتی زیر شاخه ی مهارت بداهه گویی است. در این تکنیک کودک پس از مواجهه با فراموشی یا سوالی از سوی دیگران که موقعیت و شرایط او را به خطر می‌اندازد، به سرعت در پاسخ به دیگران سوالی را طراحی می‌کند و با بیان این سوال به اصطلاح توپ را در زمین دیگران می‌اندازد. بدین شکل تا دیگران برای پاسخ دادن به این سوال فکر کنند و جواب دهند، او فرصت مناسبی برای بازیابی تمرکز ذهنی خود پیدا کرده و پس از آنکه ذهنیت خود را شکل داد می‌تواند به ادامه صحبت یا گفتگوی خود بپردازد. اجازه دهید در دو موقعیت مختلف این تکنیک را با هم مرور کنیم:
حالت اول: کودک در کلاس در حال سخن گفتن یا ارایه یک مقاله یا کنفرانس است که بخشی از مطلب را فراموش می‌کند. در این حالت او تا زمانی که ادامه بحث را به یاد آورد و مثلاً بتواند به یادداشت‌‌های خود نگاه کند، نیازمند فرصت است. یادمان باشد که گاهی نیز یکی از بچه‌ها سوالی از او می‌پرسد که او برای پاسخ دادن به آن آماده نیست.
در این شرایط کودک اگر نتواند با تکنیک سوال با سوال شرایط را مدیریت کند، ممکن است اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و درگیر اضطرابی شود که کل عملکرد و شایستگی او را زیر سوال ببرد. در این حالت کودک اگر تکنیک فوق را فرا گرفته باشد، با طرح یک سوال، برای خود زمان می‌خرد. مثلاً از مخاطبان می‌پرسد: به نظر شما، در این شرایط، چه روشی می‌تواند به نتیجه مطلوب منجر شود.
حالت دوم: فرض کنید در مدرسه برخی از دانش آموزان کلاس بالاتر قصد تمسخر یک کودک را دارند و از او سوالی شبیه به این می‌پرسند:
ـ ببینم پدرت با این وضع اقتصادی بد، چطور شما رو می‌بره مسافرت؟
کودک برای اینکه از زیر فشار این سوال بیرون آید و جوابی ارزنده بدهد، نیاز به زمان دارد. ضمن اینکه گاهی اصولاً نیاز به پاسخ دادن هم نیست و کودک باید توپ را به زمین حریف بیندازد. در این حالت او می‌تواند با سوالی شبیه به این نسبت به این آزار واکنش نشان دهد:
ـ ببینم تو با این وضع تحصیلی بد، چطور تو خانواده سر بلند می‌کنی؟
بدین شکل کودک حریف را در شرایطی قرار می‌دهد که به جای آزاردادن مجبور به پاسخ گفتن می کند. اینگونه کودک فرصت و شرایط لازم برای مدیریت بحران را به دست می‌آورد.
(اگر سری به سایر مقالات بزنید با تعداد بیشتری از این تکنیک ها آشنا خواهید شد، ضمن اینکه ما در کلینیک سخنرانی که زیر نظر استاد مهناز دریایی برگزار می شود ده ها شیوه و تکنیک فن بیان را به زبان ساده در کارگاه ها و دوره های حضوری به بچه ها آموزش می دهیم.)